Qan qrupları ilə bağlı hər şey - Üstünlüklər, ailə planlaması, xəstəliklər...

Qan bədəndə həyati funksiyaları yerinə yetirən xüsusi mayedir. Xəstənin qan qrupu hansı qanın təhlükəsiz şəkildə köçürülə biləcəyini müəyyənləşdirir. Qan qruplarının bir-birinə uyğun gəlməməsi ölüm də daxil olmaqla, sağlamlıq üçün çox ciddi nəticələrə səbəb ola bilir.

Dünyada qan qruplarının paylanması 2023-2024-cü illərdə belədir:

Ən çox yayılmış qan qrupu birinci qan qrupudur I+ (0+). Dünya əhalisinin təxminən 42%-i bu qrupdan ibarətdir.

II+ (A+) - Təxminən 31% insan II+ qan qrupuna sahibdir.

III+ (B+) - Dünya əhalisinin 15%-i bu qan qrupundadır.

IV+ (AB+) - Nadir qan qrupu olaraq, yalnız 5% insanda tapılır.

I- (0-) - Universal donor olaraq tanınan bu qan qrupuna dünya əhalisinin yalnız 3%-i malikdir.

II- (A-) - Təxminən 2.5% əhali II- qan qrupundadır.

III- (B-) - Yalnız 1% insanda olan bu qrup nadirdir.

IV- (AB-) Ən nadir qan qrupu, dünya əhalisinin yalnız 0.5%-i bu qrupdan ibarətdir.

Bu qan qruplarının yayılması regiondan asılı olaraq fərqlənir. Məsələn, birinci qan qrupu Latın Amerikasında daha çox yayılıb, ikinci qan qrupu isə Asiya ölkələrində geniş yayılıb.

Birinci qan qrupu I (0) olan insanlar universal donorlardır, çünki onların qanı istənilən qrup sahiblərinə köçürülə bilər. Dördüncü qrup AB (IV) olan insanlar universal alıcılar kateqoriyasına aiddir. Onlar istənilən növ qan köçürə bilərlər.

Hansı qan qrupu, hansı qan qrupuna donor ola bilər?

Qan qrupu cədvəli.

Rh faktoru niyə mövcuddur?

Qanda Rh faktorunu bilmək son dərəcə vacibdir. Bu, qırmızı qan hüceyrələrinin membranında olan və immun antikorların meydana gəlməsinə səbəb olan başqa bir proteindir. Rh sistemində altı antigen var, lakin ən aktiv olan D antigenidir və Rh faktoru onunla müəyyən edilir. Əgər qanda bu protein varsa, o, Rh müsbət Rh (+) olacaqdır. Əgər deyilsə, Rh-mənfi Rh (-). Mənfi Rh faktoru insanların yalnız 15% -ində baş verir.

Rh faktoru genetik mutasiya nəticəsində baş verir.

Rh faktoru, qan qrupu kimi, miras alınır və Rh boş qan xüsusiyyəti də nəsildən-nəslə ötürülə bilər.

Ən nadir qan qrupu hansıdır?

Ən nadir qan qrupu sıfır Rh faktoru olan qan hesab olunur. Kəşf edildiyi 50 il ərzində dünyada yalnız 43 nəfərdə qırmızı qan hüceyrələrində heç bir Rh antigeni olmayan "qızıl" qan var. O, "qızıl" adlanır, çünki Rh sisteminin nadir qan qruplarının digər daşıyıcılarına köçürmə üçün universal hesab olunur, lakin belə bir donor tapmaq olduqca çətindir.

İlk dəfə sıfır Rh faktoru 1961-ci ildə avstraliyalı aborigen qadında qeydə alınıb. O vaxta qədər elm adamları Rh antigenləri olmayan embrionların hətta sağ qalmadığına inanırdılar.

Hamiləlik dövründə qan qrupu uyğunsuzluğu, rast gəlinən problemlər

Rh mənfi qanı olan qadınlar hamiləlik dövründə xüsusilə diqqətli olmalıdırlar. Əgər uşaq atasından Rh-müsbət qan genini miras alırsa, Rh konflikti baş verə bilər. Bu, ananın immun sisteminin fetusun qırmızı qan hüceyrələrindəki Rh antigenlərinə reaksiya verdiyi bir vəziyyətdir. Nəticədə, yeni doğulmuş uşaq anemiya (bədəndə sağlam qırmızı qan hüceyrələrinin aşağı səviyyədə olduğu bir vəziyyət), şiddətli sarılıq, şişlik, qaraciyər və ya dalağın böyüməsi ilə qarşılaşa bilər. Ağır hallarda, Rh uyğunsuzluğu aborta və ya yeni doğulmuş ölümə səbəb ola bilər.

Bəs uyğunsuzluq nə vaxt baş verir?

- Ana və körpənin qan qrupları fərqli olduqda qan qrupunun uyğunsuzluğu və ya AB0 konflikti baş verir. Bu, bir uşağın doğulması prosesində ciddi fəsadlara səbəb ola bilər, fetal orqanların formalaşmasını və yenidoğanın hemolitik xəstəliyinin görünüşünü ləngidə bilər. Uyğunsuzluğu yalnız qrup anticisimləri üçün testdən sonra müəyyən etmək mümkündür.

AB0 sistemində immunoloji konflikt nəzəri olaraq ana və körpənin müxtəlif qan qruplarına malik olduqda yarana bilər, yəni:

• ana I və ya III qrupa, uşaq II qrupa malikdir;

• ana I və ya II, körpə - III;

• anada I, II və ya III qrup, uşaqda IV qrup var.

Ən təhlükəli vəziyyət - anada I qrup, uşaqda isə II və ya III qrupdur və bu ən çox konfliktə və körpədə hemolitik xəstəliyin inkişafına səbəb ola bilər.

Qeyd etmək lazımdır ki, I qrupu olan qadınlarda Rh faktorundan asılı olmayaraq, uyğunluğa nail olmaq ən çətindir. Yeganə optimal variant, ata və dölün də I qrupa sahib olmasıdır. Bir atanın fərqli bir qrupu varsa, immunoloji konfliktin inkişaf riski artır.

Qan qrupuna görə, orqanizm hansı xəstəliyə daha meyilli olur?

Alimlər müəyyənləşdirib ki, qan qrupunu bilmək müəyyən xəstəliklərin inkişaf riskini qiymətləndirməyə kömək edir. Qan növünə görə xəstəliklərə meylliliyi necə təyin edə bilərik?

Danimarkadan olan tədqiqatçılar qan qrupunun dərin damar trombozuna (DVT) və ya aşağı ətraflarda qan laxtalanmasına genetik meyl ilə necə qarşılıqlı əlaqədə olduğunu öyrəniblər. Məlum olub ki, II, III və IV qan qrupları olan insanlarda DVT-nin inkişaf riski I qan qrupuna nisbətən 40% yüksəkdir.

Damar trombozu və ya aşağı ətraflarda qan laxtalanması riski digərlərinə nisbətən IV qan qrupunda 20% daha çoxdur. Artıq çəki və siqaret çəkmə isə bu riski müvafiq olaraq 16% və 6% artırır. Beləliklə, 4-cü qan qrupunun xəstəlikləri arasında trombozu ayırd etmək olar.

Qan qruplarına görə ürək xəstəlikləri

Qan qrupunun ürək xəstəliyinin inkişaf riskinə təsiri Harvard alimləri tərəfindən araşdırılıb. Tədqiqat çərçivəsində onlar 77 min xəstənin sağlamlıq məlumatlarını təhlil edib və müəyyən ediblər ki, IV qan qrupu olanlarda ürək xəstəliyinin inkişaf riski ən yüksəkdir - 23%.

Birinci qan qrupu olanlarda əsasən allergik reaksiyalar, infeksion, dəri, ginekoloji və qalxanvarı vəzin problemləri daha kəskin şəkildə özünü büruzə verir.

İkinci qan qrupunda dəri, tənəffüs sistemi və şəkərli diabetə meyillilik var.

Üçüncü qan qrupunda dayaq-hərəkət sistemi xəstəlikləri riski daha çoxdur.

Dördüncü qan qrupunun daşıyıcıları arasında isə həm tənəffüs sistemi, həm də infeksion xəstəliklərə daha çox rast gəlinir.