ABŞ üçün ən səxavətli hədiyyə: 1990-cı ildə SSRİ-nin amerikalılara hansı ərazisi verildi

1990-cı il iyunun 1-də Vaşinqtonda SSRİ xarici işlər naziri Eduard Şevardnadze ilə ABŞ dövlət katibi Ceyms Beyker arasında dəniz delimitasiyası xəttinə dair saziş imzalanıb. Bu müqavilənin şərtlərinə görə, ABŞ əvvəllər Sovet yurisdiksiyasında olan Berinq dənizinin bir hissəsini alıb.

BAKU.WS Rusiya KİV-ə istinadən məsələnin detallarını təqdim edir.

Məsələ burasındadır ki, II Aleksandrın 1867-ci ildə imzaladığı Alyaskanın satışı haqqında Konvensiyada dəniz məkanlarının bölünməsinə dair heç bir müddəa yox idi.

1976-cı ildə sahilyanı dövlətlər Berinq və Çukçi dənizlərində bir-biri ilə üst üstə düşən balıqçılıq və eksklüziv iqtisadi zonalar tətbiq etməyə başladılar. Çukçi və Berinq dənizlərində iqtisadi zonaları və kontinental şelfləri, habelə Ratmanov və Kruzenştern adaları arasında Berinq boğazının kiçik bir hissəsində ərazi sularını ayırmaq lazım idi.

Əslində, bu dəniz əraziləri ilə bağlı danışıqlar hələ 1977-ci ildə başlayıb. Nəzərə alınıb ki, bu ərazilər təkcə balıq ehtiyatları ilə deyil, həm də neft-qaz yataqları ilə zəngindir. Sonda delimitasiya üçün 1867-ci il Konvensiyasının müəyyən etdiyi xətt əsas götürüldü.

Razılaşma əldə olundu və 1990-cı il iyunun 15-də müvəqqəti olaraq qüvvəyə mindi. 1990-cı il sentyabrın 18-də saziş ABŞ Konqresi tərəfindən ratifikasiya edilib, lakin bu günə qədər Rusiya parlamenti tərəfindən ratifikasiya olunmayıb və bu günə qədər yalnız müvəqqəti əsaslarla tətbiq edilir.

Müqavilə çoxlu müzakirələrə səbəb olub. 1999-cu ildə Alyaska Ştat Parlamenti ABŞ və Rusiya arasında sərhədlərin yaradılmasının qanuniliyini şübhə altına alan qətnamə layihəsi hazırlayıb, çünki müqavilə Alyaska nümayəndələrinin iştirakı olmadan Ceyms Beyker tərəfindən imzalanıb.

Rusiya dairələrində də geniş tənqidlərə məruz qalıb. Belə ki, SSRİ Nazirlər Sovetinin keçmiş sədri Nikolay Rıjkov sənədin nə Siyasi Büronun, nə də Nazirlər Sovetinin baxılmasına təqdim edilmədiyini əsaslandırıb. Sovet konstitusiyasına görə isə SSRİ-nin dövlət sərhədinin müəyyən edilməsi yalnız Xalq Deputatları Qurultayına həvalə edilməli idi.

Bu gün hər şeydə keçmiş xarici işlər naziri Eduard Şevardnadzenin üzərinə düşür. Onun Berinq dənizinin 34.000 kvadrat mil ərazisini ABŞ-a vermək qərarına gəldiyi və sonra onu Siyasi Bürodan keçirtdiyi deyilir. Bundan əlavə, onun Beykerlə öz münasibəti var idi - həm işgüzar, həm də şəxsi...

Rusiya hökumət orqanları sazişin beynəlxalq dəniz hüququ normalarına, eləcə də Rusiyanın maraqlarına uyğunluğunu müəyyən etmək üçün dəfələrlə araşdırıb. Bundan əlavə, sazişin ratifikasiya olunmamasının mümkün nəticələri qiymətləndirilib. Belə qənaətə gəlinib ki, Berinq dənizinin orta hissəsində yerləşən ərazidə dəniz balıq ovu ilə məşğul olmaq hüququnun itirilməsi istisna olmaqla, bu, prinsipcə, dövlətin maraqlarına zidd deyil. 12 fevral 2003-cü ildə Rusiya Federasiyasının Hesablama Palatası aşağıdakı hesabatı təqdim etdi:

Berinq dənizində demarkasiya xəttinə dair Sovet-Amerika Sazişinin qüvvədə olduğu dövrdə (1991-2002) Rusiyanın itkiləri 1,6-1,9 milyon ton balıq təşkil edib ki, bu da 1,8-2,2 milyard ABŞ dollarına bərabərdir.

Bundan əlavə, sərhəd xəttinin olması kommersiya daşımalarını çətinləşdirir və Avro-Asiya tranzit yükdaşımaları üçün vacib olan Şimal Dəniz Marşrutunu şərqdən bağlayır.

Bununla əlaqədar, artıq uzun illərdir ki, Rusiya və Amerika tərəfləri Berinq dənizinin şimal sularında balıqçılıqla bağlı hərtərəfli sazişin bağlanması məqsədi ilə danışıqlar aparırlar.