Xronika: Ayıbasan, Ayıdərəsi, Ayılı xaraba, Aynazur, Aynaxlı, Ayrım - türk tarixinin izi

Qərbi Azərbaycan Xronikası layihəsi çərçivəsində jurnalist Əsgər İbrahimovun müəllifliyi ilə Baku TV-də "İran ermənilərinin Aynazurda yerləşdirilmə planı" adlı süjet hazırlanıb.

Bugünkü süjetdə ermənilərin "addəyişmə terroruna" məruz qalan Ayıbasan, Ayıdərəsi, Ayılı xaraba, Aynazur, Aynaxlı, Ayrım toponimləri və Ayıbasan oronimi haqqında söz açılıb.

Bildirilib ki, indi adına Ermənistan deyilən Qərbi Azərbaycan bütünlüklə qədim Azərbaycan ərazisidir və tarix boyu türklərin yaşadığı bu məkanda onlara məxsus toponimlər mövcud olub.

Ayıbasan Pəmbək mahalının Böyük Qarakilsə, sonralar Kirovakan/Quqark adlandırılan rayonda kənd və dağ adıdır. İndi kənd xarabalığa çevrilib.

Ayıdərəsi Göyçə mahalının Çəmbərək, sonralar Krasnoselo adlandırılan rayonun Toxluca kəndində qışlaq adıdır.

Ayılı xaraba Karpibasar mahalının Əştərək, sonralar Aştarak adlandırılan rayon ərazisində kənd olub. Azərbaycanlılar 1918-ci ildə qovulduqdan sonra kənd dağıdılıb və xarabalığa çevrilib.

Aynazur Dərələyəz mahalının Keşişkənd, sonralar Yeğeqnadzor adlandırılan rayonda kənd adıdır. Ermənilər Aynazur kəndinə 1828-1829-cu illərdə İranın Xoy və Salmas vilayətlərindən köçürülüblər. İndi burada ermənilər yaşayırlar. 1946-cı il sentyabrın 10-da adı dəyişdirilib Axavnadzor qoyulub.

Aynaxlı Zəngəzur mahalının Gorus rayonu ərazisində qışlaq adıdır.

Ayrım Şəmşəddil mahalının Barana, sonralar Noyemberyan adlandırılan rayonda kənd adıdır.

Sonda vurğulanıb ki, yaddaşlardan silinməyən bu toponimlər də oğuz türklərinin Qərbi Azərbaycan torpaqlarındakı qədim köklərinə və zəngin mədəni irsinə şahidlik edir: "Bu adlar həm də bölgənin əsl sahiblərinin kimliyini təsdiqləyən və onları doğma yurda qayıtmağa səsləyən tarixi sübutlardır".

Ümumiyyətlə, Qərbi Azərbaycana aid toponimlərin, oykonim, oronim və hidronimlərin öyrənilməsi və təbliği günümüzün reallığı olmaqla yanaşı, gələcək nəsillərin doğma yurd-yuvamıza sahib çıxması baxımından çox böyük məna və əhəmiyyət daşıyır. Çünki bunlar yerli xalqın tarixini, etnoqrafiyasını, coğrafiyasını əks etdirir. Hazırlanan süjetlə də ermənilər tərəfindən dəyişdirilən Qərbi Azərbaycan toponimlərinin tarixi və etimologiyası araşdırılır, həmçinin yer adlarının mənşəyi, mənası və sonrakı taleyi haqqında məlumat verilib.

Xatırladaq ki, Qərbi Azərbaycan Xronikası layihəsinin məqsədi tarixi qədim torpaqlarımızın adının yaşadılması, tanıdılması, həmçinin azərbaycanlıların ermənilər tərəfindən deportasiyaya məruz qoyulmasından, həmin ərazilərdə mövcud olmuş, lakin adı silinən toponimlərin, saysız-hesabsız yeraltı və yerüstü maddi mədəniyyət nümunələri - qədim yaşayış məskənləri, nekropollar, kurqanlar, qala, saray və istehkam qalıqları, karvansaralar, körpülər, qəbirüstü sənduqələr, at-qoç heykəlləri, məbəd, kilsə, məscid, pir və ocaqların üzə çıxarılması, həmin ərazinin təmiz oğuz-türk məskənləri olduğunu təsdiq edən faktların dünya ictimaiyyətinə çatdırılmasıdır.

Həmçinin Prezident İlham Əliyevin Qərbi Azərbaycanla bağlı dediyi "XX əsrin əvvəllərinə təsadüf edən xəritə bir daha onu göstərir ki, Qərbi Azərbaycan tarixi Azərbaycan diyarıdır, şəhərlərin, kəndlərin adları Azərbaycan mənşəlidir və biz yaxşı bilirik ki, indiki Ermənistan ərazisində tarix boyu Azərbaycan xalqı yaşayıb. İndi əsas vəzifə ondan ibarətdir ki, dünya ictimaiyyəti də bunu bilsin", - fikrini əsas tutaraq Qərbi Azərbaycan İcmasının hazırladığı Qayıdış Konsepsiyasında irəli gələn vəzifələrin təbliğidir.

Bundan əlavə, Qərbi Azərbaycanla bağlı tarixçilərin, araşdırmaçıların düşüncələrini, deportasiyaya məruz qalmış şəxslərin həyat hekayəsini işıqlandırmaqdır.

Ətraflı Baku TV-nin süjetdə: