Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatı (ŞƏT)

Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatı (ŞƏT) Avrasiya məkanında təhlükəsizlik, iqtisadi və humanitar əməkdaşlığı təşviq etməkdə mühüm rol oynayan beynəlxalq təşkilatdır. 2001-ci ildə təsis edilən ŞƏT regionun sabitliyini və inkişafını gücləndirmək məqsədi ilə ölkələri birləşdirir. Bu məqalədə ŞƏT-in yaradılma tarixi, məqsədləri, strukturu, son nailiyyətləri və gələcək perspektivləri araşdırılır.

ŞƏT-in Yaradılma Tarixi

ŞƏT 2001-ci il iyunun 15-də Şanxayda altı ölkənin liderləri tərəfindən təsis edilib: Çin, Rusiya, Qazaxıstan, Qırğızıstan, Tacikistan və Özbəkistan. Təşkilat 1996-cı ildə sərhədlərdə hərbi sahədə etimadı artırmaq və silahlı qüvvələri azaltmaq məqsədi ilə yaradılmış "Şanxay Beşliyi"nin varisi olub. 2001-ci ildə Özbəkistan təşkilata qoşulub, 2017-ci ildə isə Hindistan və Pakistan üzv olub. 2023-cü ildə İran tamhüquqlu üzv statusu qazanıb, 2024-cü ildə isə Belarus təşkilata daxil olub. Bu gün ŞƏT Avrasiyanın 65%-ni əhatə edir və dünya əhalisinin təxminən 42%-ni təmsil edərək dünyanın ən böyük regional təşkilatına çevrilir.

Məqsədlər və Vəzifələr

ŞƏT-in əsas məqsədləri 2002-ci ildə qəbul edilmiş Xartiyasında müəyyənləşdirilib. Bunlara üzv dövlətlər arasında qarşılıqlı etimad, dostluq və qonşuluq münasibətlərinin gücləndirilməsi, siyasi, iqtisadi, elmi, mədəni və digər sahələrdə əməkdaşlığın təşviqi, eləcə də regionda sülh və sabitliyin təminatı daxildir. ŞƏT terrorizm, separatizm və ekstremizmlə fəal mübarizə aparır, həmçinin narkotik qaçaqmalçılığı və kiber təhdidlərə qarşı tədbirlər görür. İqtisadi sahədə təşkilat azad ticarət zonasının yaradılmasına və nəqliyyat infrastrukturunun inkişafına çalışır.

Struktur və Fəaliyyətlər

ŞƏT-in ali orqanı strateji prioritetləri müəyyənləşdirən və əsas qərarlar qəbul edən Dövlət Başçıları Şurasıdır. Hökumət Başçıları Şurası iqtisadi və humanitar məsələlərə, o cümlədən büdcənin təsdiqinə cavabdehdir. Regional Antiterror Strukturu (RATS) transmilli təhdidlərə qarşı səyləri əlaqələndirir. Pekində yerləşən ŞƏT Katibliyi təşkilati dəstək göstərir. İllik sammitlər, məsələn, 2025-ci ildə Tyanjində keçiriləcək sammit qlobal və regional məsələlərin müzakirəsi üçün platforma rolunu oynayır.

ŞƏT enerji, rəqəmsallaşma və yaşıl texnologiyalar sahəsində layihələr daxil olmaqla iqtisadi əməkdaşlığı fəal şəkildə təşviq edir. 2006-cı ildə enerji istehsalçıları və istehlakçılarını birləşdirən ŞƏT Enerji Klubu təklif edilib. ŞƏT Gənclər Şurası gənclərin mədəni və təhsil təşəbbüslərinə cəlb edilməsini təşviq edir.

Son Nailiyyətlər və Perspektivlər

Son illərdə ŞƏT yeni üzvlər və dialoq tərəfdaşları cəlb edərək təsirini genişləndirib. 2025-ci ildə Tyanjində təşkilatın ən böyük sammiti keçiriləcək və burada İkinci Dünya Müharibəsində Qələbənin 80 illiyi və BMT-nin yaradılması münasibətilə bəyanatlar qəbul ediləcək. ŞƏT həmçinin BMT və YUNESKO kimi beynəlxalq təşkilatlarla təhlükəsizlik, təhsil və mədəniyyət sahələrində əməkdaşlığı gücləndirir. Ödəniş sistemlərini uyğunlaşdırmaq və iqtisadi layihələri dəstəkləmək üçün ŞƏT bankı və inkişaf fondu yaradılması planlaşdırılır.

Nəticə

Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatı Avrasiyada təhlükəsizliyin və iqtisadi inkişafın gücləndirilməsi üçün mühüm alətdir. Qarşılıqlı etimad və bərabərlik prinsiplərinə əsaslanan "Şanxay Ruhu" ədalətli beynəlxalq nizamın formalaşmasına kömək edir. Dəyişən geosiyasi şəraitdə ŞƏT yeni iştirakçıları cəlb edərək və əməkdaşlıq sahələrini genişləndirərək uyğunlaşmağa davam edir.