Süni intellekt bütün dünyada uşaqların təhsilini, oyunlarını və psixologiyasını necə dəyişdirir

Uşaqların həyatında süni intellektin (Sİ) rolu sürətlə artır – məktəb dərslərindən tutmuş ev oyunları və ünsiyyətə qədər, yeni nəsli formalaşdırır ki, mütəxəssislər artıq onu "Generation AI" adlandırır.

Bu barədə "The Economist" nəşri yazıb.

Məktəblər və süni intellekt: inamsızlıqdan hərtərəfli istifadəyə

Müəllimlər təəccübləniblər: bəzi uşaqlar "Khan Academy" onlayn platformasından istifadə edərək riyaziyyat üzrə ev tapşırıqlarını "yardımçı" ilə yerinə yetirirdilər. Məlum oldu ki, bu, qədim yunan riyaziyyatçısı Pifaqorun rəqəmsal simulyasiyasıdır. Platforma uşaqlara keçmişin böyük düşünürlərinin Sİ-simulyasiyaları ilə qarşılıqlı əlaqədə olmaq imkanı verir və bu, təhsil üçün yeni imkanlar açır.

Demokratiya və Texnologiyalar Mərkəzinin (CDT) sorğusuna görə, amerikalı yeniyetmələr Sİ-dən evdə valideynlərdən, məktəbdə isə böyüklərdən daha çox daha çox istifadə edir. Sİ təhsil, nəzarət, oyun və ünsiyyət üsullarını dəyişdirir, unikal imkanlar açır, lakin yeni risklər də yaradır.

İki il ərzində ABŞ-də məktəblərdə Sİ-nin istifadəsi normaya çevrilib. "RAND Corporation"ın araşdırmasına görə, orta məktəb şagirdlərinin 61 %-i və müəllimlərin 69 %-i təhsil işində Sİ-dən istifadə edir. Bəzi hökumətlər bu tendensiyanı aktiv şəkildə dəstəkləyir. ABŞ-də Prezident Donald Tramp bütün fənlərdə Sİ əsaslarının tətbiqi barədə fərman imzalayıb, Sinqapur ibtidai məktəblərdə Sİ dərslərini tətbiq edib, Çin isə 2030-cu ilə qədər bütün məktəblərdə Sİ təhsilini planlaşdırır. "DeepSeek" şirkətinin yerləşdiyi Qançjouda uşaqlar ildə azı on saat Sİ təhsili alır.

Süni intellekt müəllimlər və ev repetitorları üçün bir vasitə kimi

Müəllimlər tapşırıqlar, testlər və fərdi məşqlərin hazırlanması üçün Sİ-dən istifadə edirlər. İngiltərədə 68 məktəbdə pilot layihə göstərdi ki, ChatGPT-dən istifadə müəllimlərə dərs hazırlığı vaxtını təxminən üçdə bir azaltmağa imkan verib.

Evdə uşaqlar Sİ-dən fərdi repetitor kimi istifadə edirlər. Çində imtahanlarda rəqabət Sİ-müəllimlər yaradan şirkətlərin inkişafını stimullaşdırır. Hindistan və Nigeriyada aparılan pilot araşdırmalar göstərdi ki, Sİ-dən istifadə oxuma və ingilis dili üzrə nailiyyətləri artırır, Tayvanda isə utancaq şagirdlər canlı müəllimlə müqayisədə botlar vasitəsilə materialı daha yaxşı mənimsəyirlər.

Risklər və narahatlıqlar

Böyüklərin hamısı bu şövqü paylaşmır: valideynlərin 61 %-i Sİ-nin tənqidi düşüncəyə zərərli olduğunu düşünür, orta məktəb şagirdlərinin isə 55 %-i eyni fikirdədir. Problem yalnız köçürmə deyil – şagirdlər öz düşüncələrini Sİ-yə həvalə edə bilərlər. Çində şagirdlərin 21%-i Sİ-yə bağlı olmağı üstün tutardı, MIT araşdırmaları isə Sİ-dən esselərdə istifadə zamanı beyin fəaliyyətinin azalmasını göstərib.

Şagirdlər bunu anlayır: İndiana Universitetinin eksperimentində Sİ ilə tapşırıqlar daha tez yerinə yetirilsə də, "öz işi" kimi tanınması daha az olub. Buna görə də "Khanmigo" və "ChatGPT" kimi platformalar birbaşa cavablar yerinə addım-addım müşayiət tətbiq edirlər.

Məktəbdən sonra Sİ: oyunlar, dostlar və təhlükələr

Evdə uşaqlar Sİ-dən daha çox istifadə edirlər. Oyunları uyğunlaşdırır, unikal video və memlər yaradır, oyuncaqları canlandırır. Məsələn, "BrickGPT LEGO" konstruksiyalarını yığmağa kömək edir, "NaukNauk" yumşaq oyuncaq heyvanları danışan qəhrəmanlara çevirir, "Hasbro" və "Casio" Sİ-oyuncaqlar yaradır, Çin isə uşaqlar üçün cihazlarda Sİ-ni ən aktiv şəkildə tətbiq edir.

Buna baxmayaraq risklər mövcuddur: US PIRG bəzi Sİ-oyuncaqlarının təhlükəli məsləhətlər verə biləcəyini müəyyən edib. Onlayn yoldaşlar sosial həyatın bir hissəsinə çevrilir: amerikalı yeniyetmələrin yarısından çoxu Sİ-yoldaşlardan ayda bir neçə dəfə istifadə edir, 10 %-i isə onları dost və ya tərəfdaş kimi qəbul edir. Bəzən bu faciələrə səbəb olur, məsələn, 16 yaşlı Adam Reyn "ChatGPT" ilə ünsiyyətdən sonra intihar edib.

Tənzimləmə və nəzarət

ABŞ-də Federal Ticarət Komissiyası "OpenAI" və digər şirkətlərdən Sİ-nin uşaqlara təsiri barədə hesabat tələb edib. Senatorlar azyaşlılar üçün Sİ-yoldaşların qadağan olunmasını təklif edirlər. Çin tənzimləməni gücləndirib, Sİ ilə "insanlaşdırılmış qarşılıqlı əlaqəni" məhdudlaşdırıb.

Şirkətlər valideyn nəzarətini tətbiq edirlər: "OpenAI", İlon Maskın "xAI" və "Meta AI" botların uşaq versiyalarını yaradır. Psixoloqlar xəbərdarlıq edirlər ki, Sİ ilə həddindən artıq qarşılıqlı əlaqə emosional intellektin və tənqidi düşüncənin inkişafına mane ola bilər.

Qeyd edək ki, süni intellekt uşaq yaşını sürətlə dəyişdirir – məktəbdən şəxsi həyata qədər. O, təhsil və yaradıcılıq üçün böyük imkanlar açır, lakin ciddi risklər daşıyır: tənqidi düşüncənin itirilməsi və psixoloji asılılıq. Cəmiyyətin qarşısında duran vəzifə – Sİ-nin potensialından istifadə etməyi öyrənmək, onu insan qarşılıqlı əlaqəsinin və real təcrübənin yerinə qoymasına imkan verməməkdir. \report