Qərbi Azərbaycan Xronikası: VII əsrdə tikilən və adı IX əsrdən yazılı mənbələrə düşən qala

Qərbi Azərbaycan Xronikası layihəsi çərçivəsində jurnalist Əsgər İbrahimovun müəllifliyi ilə Baku TV-də "VII əsrdə tikilən və adı IX əsrdən yazılı mənbələrə düşən qala" adlı süjet hazırlanıb.

Bugünkü süjetdə ermənilərin "addəyişmə terroruna" məruz qalan Ayısəsi, Aytaq toponimləri, Al, Alabkir, Alağac oronimləri, Ayısəsi və Alavar hidronimləri haqqında söz açılır.

Bildirilir ki, Azərbaycan xalqının əsrlər boyu öz dədə-baba orpaqlarında yaşaması və zəngin mədəni irs yaratması faktını ermənilər hər vəchlə danmağa çalışıblar.

AYISƏSİ - Dərələyəz mahalının Keşişkənd, sonralar Yeğeqnadzor adlandırılan rayonda qala və çay adıdır. Qalanın adı dəyişdirilərək Arates qoyulub. Çayın isə uzunluğu 12 kilometrdir və Arpa çayına tökülür.

AYISƏSİ - Dərələyəz mahalının Keşişkənd, sonralar Yeğeqnadzor adlandırılan rayonda kənd adıdır. Adı IX əsrdən xatırlanan kənddə yaşayan azərbaycanlılar 1918 və 1988-ci illərdə erməni təcavüzünə məruz qalaraq deportasiya olunublar. 1946-cı il sentyabrın 10-da kəndin adı dəyişdirilib Qızılgül, 1991-ci il aprelin 19-da isə Arates qoyulub.

AYTAQ - Talin mahalının eyni adlı rayonu ərazisində kənd olub. 1918-ci ildə kənd erməni təcavüzünə məruz qalaraq sakinləri deportasiya olunub. Kənd xarabalığa çevrilib və 1920-ci ildə tamamilə ləğv edilib.

AYTAQ - Loru mahalının Allahverdi, sonralar Tumanyan adlandırılan rayonda kənd adıdır. 1905-1906-cı illərdə azərbaycanlılar qovulub və kənd ləğv edilib. İndi xaraba kənddir.

AL və ALAĞAC - Qərbi Azərbaycanda dağ adıdır.

ALABKİR - Göyçə mahalının Çəmbərək, sonralar Krasnoselo adlandırılan rayonda zağa adıdır.

ALAVAR - Pəmbək mahalının Böyük Qarakilsə, sonralar Kirovakan və Quqark adlandırılan rayonda çay adıdır.

Sonda vurğulanır ki, ermənilər bu yer-yurd adlarını da unutdurmağa çalışıblar: "Lakin daşların yaddaşına yazılmış tarixi pozmaq, unutdurmaq haylar üçün əbədi ola bilməz. Çünki, bu, xalqımızın min illər ərzində Qərbi Azərbaycanda yaratdığı mədəni irsin bir parçasıdır".

Ümumiyyətlə, Qərbi Azərbaycana aid toponimlərin, oykonim, oronim və hidronimlərin öyrənilməsi və təbliği günümüzün reallığı olmaqla yanaşı, gələcək nəsillərin doğma yurd-yuvamıza sahib çıxması baxımından çox böyük məna və əhəmiyyət daşıyır. Çünki bunlar yerli xalqın tarixini, etnoqrafiyasını, coğrafiyasını əks etdirir. Hazırlanan süjetlədə ermənilər tərəfindən dəyişdirilən Qərbi Azərbaycan toponimlərinin tarixi və etimologiyası araşdırılır, həmçinin yer adlarının mənşəyi, mənası və sonrakı taleyi haqqında məlumat verilir.

Xatırladaq ki, Qərbi Azərbaycan Xronikası layihəsinin məqsədi tarixi qədim torpaqlarımızın adının yaşadılması, tanıdılması, həmçinin azərbaycanlıların ermənilər tərəfindən deportasiyaya məruz qoyulması, həmin ərazilərdə mövcud olmuş, lakin adı silinən toponimlərin, saysız-hesabsız yeraltı və yerüstü maddi mədəniyyət nümunələri - qədim yaşayış məskənləri, nekropollar, kurqanlar, qala, saray və istehkam qalıqları, karvansaralar, körpülər, qəbirüstü sənduqələr, at-qoç heykəlləri, məbəd, kilsə, məscid, pir və ocaqların üzə çıxarılması, həmin ərazinin təmiz oğuz-türk məskənləri olduğunu təsdiq edən faktların dünya ictimaiyyətinə çatdırılmasıdır.

Həmçinin Prezident İlham Əliyevin Qərbi Azərbaycanla bağlı dediyi "XX əsrin əvvəllərinə təsadüf edən xəritə bir daha onu göstərir ki, Qərbi Azərbaycan tarixi Azərbaycan diyarıdır, şəhərlərin, kəndlərin adları Azərbaycan mənşəlidir və biz yaxşı bilirik ki, indiki Ermənistan ərazisində tarix boyu Azərbaycan xalqı yaşayıb. İndi əsas vəzifə ondan ibarətdir ki, dünya ictimaiyyəti də bunu bilsin", - fikrini əsas tutaraq Qərbi Azərbaycan İcmasının hazırladığı Qayıdış Konsepsiyasında irəli gələn vəzifələrin təbliğidir.

Bundan əlavə, Qərbi Azərbaycanla bağlı tarixçilərin, araşdırmaçıların düşüncələrini, deportasiyaya məruz qalmış şəxslərin həyat hekayəsini işıqlandırmaqdır.