Zəngəzur dəhlizindən keçən "Tramp marşrutu": Cənubi Qafqazda güc balansı dəyişir

Vaşinqtonda Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev və Ermənistanın Baş naziri Nikol Paşinyan ilə ABŞ Prezidenti Donald Tramp arasında tarixi görüş baş tutdu. Görüş Azərbaycan-Ermənistan sülh tənzimlənməsi, iqtisadi əməkdaşlıq və regionda nəqliyyat inteqrasiyasına dair bir sıra əsas razılaşmaların imzalanması ilə nəticələndi.

Vaşinqton danışıqlarının nəticələri Cənubi Qafqazda güc balansını dəyişdirə və regionda uzunmüddətli sülh və sabitliyə dair yeni siyasi-iqtisadi gündəm yarada biləcək yeni vektor açır.

Zəngəzur dəhlizi məsələsi: sülh bəyannaməsində mühüm məqam

Azərbaycan, ABŞ və Ermənistan liderlərinin imzaladığı birgə bəyannamədə mühüm məqamlardan biri Azərbaycanın əsas hissəsindən Naxçıvana və əks istiqamətdə maneəsiz hərəkətin təmin edilməsinin vacibliyinin təsdiqlənməsi oldu. Söhbət Bakının təkid etdiyi Zəngəzur dəhlizindən gedir. ABŞ-də bu dəhlizə şərti olaraq "Tramp marşrutu" adı verilsə də, məsələnin mahiyyəti dəyişməyib.

Bu hadisə Cənubi Qafqazın inkişafında yeni mərhələ kimi qiymətləndirilə və regionun gələcəyi ilə bağlı beynəlxalq iştirakın daha da fəallaşdığının göstəricisi kimi dəyərləndirilə bilər.

Zəngəzur dəhlizi: yeni geosiyasi gediş

Zəngəzur dəhlizi sadəcə nəqliyyat arteriyası deyil, həm də yeni geosiyasi reallığa doğru atılmış mühüm addımdır. Bu dəhliz Azərbaycanın regional mövqelərini gücləndirir, mühüm tərəfdaşlarla iqtisadi, mədəni və müdafiə sahələrində əməkdaşlığın genişlənməsi üçün imkanlar açır. Layihə Azərbaycanın köhnə logistika marşrutlarından asılılığını azaldır və onun müstəqilliyini, ərazi bütövlüyünü qorumaq əzmini nümayiş etdirir.

Ermənistan üçün isə bu dəhlizin açılması xarici siyasətin diversifikasiyası və təhlükəsizlik yanaşmalarına yenidən baxış imkanı verir. Layihə İrəvandan müttəfiqlərinə yeni münasibət formalaşdırmağı tələb edir və regionda sabitliyin daha geniş əməkdaşlıq fonunda gücləndirilməsinə xidmət edir.

Beləliklə, Zəngəzur dəhlizi bütün iştirakçılar üçün yeni imkanların simvoluna və Cənubi Qafqazda yeni geosiyasi mənzərənin formalaşmasında əsas elementə çevrilir.

907-ci düzəlişin ləğvi: strateji tərəfdaşlığa doğru addım

ABŞ və Azərbaycan arasında hərbi və iqtisadi əlaqələri məhdudlaşdıran 907-ci düzəlişin ləğvi ikitərəfli tərəfdaşlığın dərinləşməsi baxımından əhəmiyyətli addımdır. Otuz il qüvvədə olan bu düzəliş Bakı və Vaşinqton arasında əməkdaşlığın inkişafına süni maneələr yaradırdı. Onun ləğvi təkcə hüquqi akt deyil, həm də ABŞ-nin regionda - Azərbaycanın strateji tərəfdaş olduğu bir məkanda - təsirini genişləndirməyə hazır olduğuna dair güclü siqnaldır.

Bu addım Cənubi Qafqaz üçün dönüş nöqtəsidir və regionun çoxşaxəli ittifaqlara yönəldiyini göstərir. Azərbaycan üçün bu, təhlükəsizlik, iqtisadiyyat və texnologiya sahələrində yeni imkanlar açır, ölkəni xarici təhdidlər qarşısında daha dayanıqlı edir və onun əsas oyunçu kimi regional mövqelərini möhkəmləndirir.

Bundan əlavə, düzəlişin ləğvi ABŞ-nin regionda sabitliyin təminatçısı kimi çıxış etmək niyyətini təsdiqləyir və bu da Azərbaycanın beynəlxalq aləmdəki mövqelərinə və iqtisadi inkişafına ciddi təkan verir.

ATƏT-in Minsk qrupunun ləğvi: diplomatik mənzərədə dəyişiklik

ATƏT-in Minsk qrupunun ləğvi Cənubi Qafqazda diplomatik prosesin dönüş nöqtələrindən biri oldu. Otuz ildən artıq fəaliyyət göstərən bu qurum Qarabağ münaqişəsinin həllinə heç bir real töhfə verməmiş, əksinə, status-kvonu qoruyaraq prosesin uzanmasına şərait yaratmışdı.

Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev 2025-ci ilin iyul ayında Xankəndidə keçirilən III Şuşa Qlobal Media Forumunda çıxış edərkən qeyd etmişdi ki, Ermənistan Konstitusiyasına dəyişikliklər və Minsk qrupunun ləğvi sülh sazişinin imzalanması üçün əsas şərtlərdir. Vaşinqtonda bu şərtlərdən biri artıq yerinə yetirilib, digəri - Ermənistan Konstitusiyasına dəyişiklik edilməsi - isə yaxın zamanda həyata keçirilə bilər.

Minsk qrupunun ləğvi köhnə diplomatik modelin sonu və daha çevik, effektiv sülh formatlarına keçid anlamına gəlir.

Geosiyasət və güc balansı

Ənənəvi geosiyasi modellərə əsasən, Cənubi Qafqaz Rusiya üçün həmişə strateji önəm daşıyıb. Coğrafi yaxınlıq Rusiya üçün regionda təhlükəsizlik və diplomatik sahədə dominant mövqe yaradıb. Lakin yeni təsir formalarının – diplomatik ittifaqlar və iqtisadi əməkdaşlığın – inkişafı ilə bu model dəyişməyə başlayır.

Zəngəzur dəhlizinin açılması bu dəyişikliklərin konkret göstəricisidir. O, Azərbaycanın əvvəlki marşrutlardan asılılığını azaldır, tranzit imkanlarını artırır, iqtisadi əlaqələri genişləndirir və xarici siyasət istiqamətlərini diversifikasiya edir. Müasir geosiyasət artıq əraziyə nəzarət üzərində qurulmur; əsas uğur qarşılıqlı faydalı əməkdaşlıq və dövlətin strateji mövqeyindən düzgün istifadədir.

Uzun illər bölgədə əsas güc olan Rusiya indi əvvəlki təsirini itirməyə başlayır. ABŞ kimi oyunçuların fəallaşması və geosiyasi reallıqların dəyişməsi fonunda Cənubi Qafqazda güc balansı tədricən dəyişir.

ABŞ regionda fəal aktora çevrildikcə Rusiya təsirini itirməyə qarşılıq olaraq yenidən mövqe qazanmağa çalışacaq - bu, təbii prosesdir. Xüsusilə sülh müqaviləsinin son mərhələsində vasitəçilik rolunu ABŞ-dən geri almaq cəhdləri mümkündür.

Lakin bu rolun Moskvaya qayıdıb-qayıtmayacağı sual altındadır. AZAL təyyarəsinin Rusiya hava məkanında vurulması və digər gərginliklər fonunda Azərbaycan-Rusiya münasibətləri gərginləşib. Moskvanın aydın izah və üzr təqdim etməməsi və Azərbaycanın beynəlxalq məhkəməyə müraciət niyyəti etimadın bərpasını çətinləşdirir. Bundan əlavə, Rusiyada Azərbaycan diasporuna qarşı təzyiqlər də rəsmi Bakıda narazılıq yaradıb və bu da Rusiyanın regiondakı moderatorluq iddialarına əlavə əngəllər yaradır.

Nəticə: Cənubi Qafqazda yeni geosiyasi düzən

Beləliklə, Cənubi Qafqazda baş verən proseslər regionun tarixində yeni fəsli açır. Zəngəzur dəhlizinin açılması, 907-ci düzəlişin ləğvi, ABŞ-nin sülh prosesində fəallaşması və ATƏT-in Minsk qrupunun ləğvi regionda güc balansında ciddi dəyişikliklərin baş verdiyini göstərir.

Xüsusilə Prezident İlham Əliyevin diplomatik səyləri və beynəlxalq situasiyadan məharətlə istifadə etməsi bu təşəbbüslərə strateji əhəmiyyət qazandırıb. Onun beynəlxalq arenada aktiv fəaliyyəti Azərbaycanın regional və qlobal nüfuzunu artırmağa yönəlib.

Qərb dövlətləri ilə əməkdaşlığın gücləndirilməsi və yeni iqtisadi ittifaqların qurulması fonunda Azərbaycan dəyişən geosiyasi mənzərədə əsas oyunçuya çevrilir. Rusiya isə öz ənənəvi rolunu itirməklə üzləşir və yeni yanaşmalar axtarmağa məcbur qalır. Lakin onun bu reallıqları qəbul edib-etməyəcəyi hələ sual altındadır.

Cənubi Qafqazda baş verən bu dəyişikliklər daha geniş tendensiyaların bir hissəsidir. Müasir geosiyasət daha çevik olub diplomatiya, iqtisadi ittifaqlar və konstruktiv əməkdaşlığa əsaslanır. Əsas məqsəd isə regionda uzunmüddətli sabitlik və bütün iştirakçılar üçün faydalı tərəfdaşlıq modelinin qurulmasıdır.

Report İnformasiya Agetnliyi