055 213 76 73
Çindən dünyaya yayılan koronavirus epidemiyası barədə yenilənmiş məlumatlar hazırlanıb.
BAKU.WS xəbər verir ki, bu barədə İstanbul Universitetinin Cərrahpaşa Tibb Fakültəsi məlumatları bölüşüb.
Məlumatlar sadə vətəndaşların virusdan necə qorunmasından tutmuş müalicə prosesini hansı şəraitdə aparmasına qədər detalları özündə əks etdirir.
1. COVID-19-un mənası nədir?
CO-Corona, VI-Virus, D-Disease (Xəstəlik) və 19 isə 2019-cu ildə tapılmasını ifadə edir. Qısaca olaraq, COVID-19 koronavirusla əlaqəli xəstəliyi təsvir etmək üçün istifadə olunur.
2. Azərbaycanda COVID-19-a yoluxmuş şəxs varmı?
Ölkəmizdə 28 fevral 2020-ci ildə COVID-19-a yoluxma halı qeydə alınıb. Bu günə kimi Azərbaycanda koronavirusa yoluxanların sayı 11 nəfər təşkil edir. Yoluxmanın qarşısını almaq nüçün intensiv tədbirlər görülür.
3. COVID-19-un yayılma təhlükəsi necədir?
Bu günə qədər 120 ölkədə 126 mindən çox insan virusa yoluxub. 28 fevral 2020-ci ildə Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı epidemiya riskini dünya üçün ən yüksək səviyyədə elan edib. Hazırda dünya üzrə 68 min 266 nəfər virusdan sağalıb. Ölənlərin sayı isə 4638 nəfər təşkil edir.
4. COVID-19 və qrip arasında oxşarlıqlar və fərqlər nədir?
Qrip və COVID-19; ötürülmə yolları və klinik simptomlar baxımından olduqca oxşardır. Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının məlumatlarına görə, hər il 290 min-600 min insan qrip səbəbindən ölür. Son iki ayda qrip səbəbilə ölənlərin sayı COVID-19 səbəbilə ölənlərdən ən az 100 dəfə çoxdur. Təkcə ABŞ-da bu il 26 milyon insan qripə yoluxub, 250 min insan qrip səbəbilə xəstəxanaya yerləşdirilib, 14 min adam ölüb. Qripdən ölüm nisbəti (0.05%) COVID-19 ilə müqayisədə daha aşağıdır. Bunun səbəbi qripə qarşı toxunulmazlığın cəmiyyətdə əsrlər boyu inkişaf etməsi, qripin müalicəsində təsirli antiviral dərmanların istifadəsi və qripə daha az pulmoner cəlb olunmasıdır.
5. Koronavirusun ötürülmə yolları hansılardır?
İndiyə qədər xəstəliyin ötürülmə yolunun hava-damcı yolu ilə olduğu bildirilir. Xəstə şəxslə bir metrdən yaxın təmas, çirkli əllərin ağız, üz və gözə vurulması virusun yayılmasına səbəb olur. Virusun inkubasiya dövrü haqqında məlumatlar isə məhduddur. Simptomlar ümumiyyətlə virusla qarşılaşan insanların ilk həftəsində başlayır, lakin bu müddət nadir hallarda 27 günə qədər uzana bilər. Xarici mühitdə virusun yaşaması müddəti dəqiq məlum deyil.
6. Çindən və ya digər riskli ölkələrdən karqo ilə virus gələ bilərmi?
Ümumiyyətlə bu viruslar cansız səthlərdə çox qısa müddət yaşaya bilər, buna görə də paket və ya yüklə yoluxma gözlənilmir. Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının bu məsələdə heç bir məhdudiyyəti yoxdur. Bununla belə, xarici ölkədən gələn hər bir paket açıldıqdan sonra əllər yuyulmalıdır.
7. Hansı hallarda COVID-19 infeksiyasına yoluxmaqdan şübhələnmək olar?
Qızdırma və tənəffüs sistemində xəstəliyin simptomları (öskürək, tənəffüs çətinliyi və s.) müşahidə olunarsa, 14 gün əvvəl Çinə və ya xəstəliyin yayıldığı digər ölkələrə (İran, İtaliya, Fransa, Yaponiya, Honq Konq, Cənubi Koreya) səyahət edilibsə, COVID-19 virusuna yoluxmuş şəxslə hər hansı təmas olubsa, virusa yoluxmaq riski var.
8. Şübhəli bir xəstə ilə təmasda olduqda nə etmək lazımdır?
COVID-19 və ya şübhəli şəxslə yaxın təmasda olanlar 14 gün ərzində gündə iki dəfə qızdırmasını ölçməli, öskürək, tənəffüs çətinliyi, boğaz ağrısı, baş ağrısı, bədən ağrıları, ishal, ürək bulanması, qusma və axan burun kimi simptomları diqqətdə saxlamalıdır. Xəstə ilə əlaqə quran tibb işçiləri, ailə üzvləri və ziyarətçilərin sayı məhdud olmalıdır və xəstə otağına daxil olan bütün insanlar, o cümlədən bütün heyət və qonaqlar diqqətdə saxlanılmalıdır. Xəstədə simptomlar yoxa çıxana qədər bu tədbirlərə əməl olunmalıdır.
9. COVID-19 diaqnozu necə qoyulur?
Son iki həftədə COVID-19 xəstəliyinin yayıldığı ölkəyə və ya bölgəyə gedən və ya COVID-19 diaqnozu qoyulmuş və bir metrdən çox yaxın təmasda olan insanların, COVID-19 əvvəlcədən diaqnozu ilə qızdırma, öskürək və tənəffüs çətinliyi kimi simptomlar olarsa, bu diaqnoz qoyula bilər. Nümunələr götürülür və diaqnoz üçün laboratoriyaya göndərilir. Dəqiq diaqnoz molekulyar üsullarla (PCR) təyin olunur.
10. Klinik xüsusiyyətləri nədir?
İnfeksiyanın ümumi simptomları qızdırma, öskürək və nəfəs almaqda çətinlik çəkməkdir. Ağır hallarda ağır alt tənəffüs yollarının infeksiyası, tənəffüs çatışmazlığı, böyrək çatışmazlığı və ölümə səbəb ola bilər. Koronavirus xəstələrin 80%-də yüngül olur.
11. Xəstəlik kimlərdə ağır formada müşahidə olunur?
Yaşlı və yoluxucu xəstəliklər (astma, diabet, ürək xəstəliyi) olanlarda COVID-19 daha ağır keçir. Mövcud məlumatlarla xəstəliyin 10-15% hallarda ciddi şəkildə irəlilədiyi və təxminən 2-3% hallarda ölümlə nəticələndiyi bilinir.
12. Xəstəliyin şiddəti yaşa görə necə dəyişir?
80 yaşdan yuxarı xəstələrdə ölüm nisbəti 14,8%, 70-79 yaş arası xəstələrdə 8%, 10-40 yaş arasındakı ölüm nisbəti isə 0,2%, 10 yaşınadək uşaqlarda ölüm halları qeydə alınmamışdır.
13. COVID-19 üçün effektiv müalicə varmı?
Xəstəliyə qarşı xüsusi hazırlanmış bir dərman yoxdur. Dəstək xarakterli terapiya xəstənin ümumi vəziyyətinə görə tətbiq olunur. Oxşar viruslara qarşı təsirli olan bəzi dərmanların yeni koronavirusda da təsirli olduğunu göstərən tədqiqatlar olsa da, xüsusi müalicə üçün araşdırmalar davam edir.
14. COVID-19 üçün peyvənd varmı?
Xeyr, yeni koronavirus (SARS CoV-2) üçün qoruyucu peyvənd hələ yoxdur. Effektiv və təhlükəsiz bir peyvənd istehsal etmək üçün ən azı bir il yarım lazımdır.
15. Təhlükəsizlik tədbirləri hansılardır?
Kəskin respirator infeksiyaların ötürülmə riskini azaltmaq üçün görülən tədbirlər COVID-19-a da aiddir:
- Əllərin təmizliyinə diqqət yetirilməlidir. Əllər ən azı 20 saniyə sabun və su ilə yuyulmalı, sabun və su olmadıqda alkoqol əsaslı əl antiseptiklərindən istifadə edilməlidir. Antiseptik və ya antibakterial sabun istifadə etməyə ehtiyac yoxdur, normal sabun kifayətdir.
- Əlləri yumadan ağız, burun və gözlərə toxunmaq olmaz.
- Xəstə insanlarla təmasdan çəkinməlidirlər (mümkünsə, ən azı 1 m məsafədə olmalıdır).
- Xəstə insanlar və ya onların ətrafı ilə birbaşa təmasdan sonra əllər yuyulmalı, ümumi əşyalar və səthlər dezinfeksiya olunmalı, dəsmal kimi şəxsi əşyalar paylanmamalıdır.
- Mümkünsə, xəstələrin olması səbəbi ilə sağlamlıq mərkəzlərinə baş çəkilməməli və sağlamlıq müəssisəsinə getmək lazım olduqda digər xəstələrlə əlaqə minimuma endirilməlidir.
- Öskürək və ya asqırma zamanı burun və ağız kağız salfet ilə örtülməlidir, salfet olmadığı hallarda dirsəyin daxili hissəsi istifadə olunmalıdır, izdihamlı yerlərə gedilməməlidir, getmək lazım olarsa, ağız və burun bağlanmalı, tibbi maskadan istifadə olunmalıdır.
- Çiy və ya az bişmiş heyvan məhsulları yeməkdən çəkinmək lazımdır. Yaxşı bişmiş qidalara üstünlük verilməlidir.
- Səyahətdən 14 gün sonra hər hansı bir tənəffüs simptomları yaranarsa, maska taxaraq ən yaxın tibb müəssisəsinə getməli və səyahət tarixi barədə həkimə məlumat verilməlidir.
16. Hansı maskanı istifadə etmək lazımdır?
Bu gün sağlam insanların maskalardan istifadə etməsinə ehtiyac yoxdur. Hər hansı bir viral tənəffüs yoluxucu xəstəlikdən əziyyət çəkən şəxs öskürək və ya asqırma zamanı burnunu və ağzını bir istifadəlik salfetlə örtməlidir, salfet yoxdursa, dirsək bükümü ilə bağlamalıdır. Mümkünsə, izdihamlı yerlərə getməyin, ağız və burnunuzu bağlamaq, sadə tibbi maskadan istifadə tövsiyə olunur. Filtrlənmiş maskalar xəstələrə qayğı göstərən səhiyyə işçiləri üçündür.
17. Koronavirus əlamətlərini hiss etdikdə bunu MÜTLƏQ EDİN
Azərbaycanda koronavirusa yoluxan şəxs ilk olaraq təcili yardımın 103 xidmətinə zəng etməlidir. Daha sonra ev daxilindədirsə, ayrıca otağa keçib ailə üzvlərini yaxına qoymamalı, ağzına maska və ya sadəcə dəsmal bağlamalı, əgər çölə çıxa bilirsə, açıq havaya və geniş sahəyə çıxaraq təcili yardımı gözləməlidir. Təcili yardım onu Bakıda koronavirus müalicəsi üçün ayrılmış xüsusi klinikalara transfer edəcək, həmin yerdə lazımi analizlər aparılacaq. Cavablar neqativ çıxsa da, yəni sizdə koronavirus aşkarlanmasa da, 7 gün karantin müddətində həkim nəzarətində qalmalısınız.
BAKU.WS